Skromne są także znaleziska pochodzące z jamy grobowej oznaczonej litera V, w której ukryto szczątki czterech żołnierzy Wileńskiego Ośrodka Mobilizacyjnego AK, a wśród nich dowódcę V Brygady Wileńskiej, mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę” kilkanaście guzików, fragmenty obuwia, połamany grzebień, Nie można precyzyjnie określić, czyją były własnością - w zbiorowym dole przedmioty mogły ulegać przemieszczeniom.
W środkowej gablocie na drugim poziomie umieszczono szczególne przedmioty: medaliki i krzyżyki. Jest ich niewiele, nie maja łańcuszków (z jednym wyjątkiem), co świadczy o tym, ze były przez swych właścicieli ukrywane, być może zaszyte w odzieży Wystawa jest skonstruowana tak, by nie rozdzielać przedmiot6w wy- dobytych z jednej jamy, tzn. gablota odpowiada całości znaleziska wydobytego z jednego miejsca, jednak przedmioty o charakterze sakralnym zostały pokazane w innym kontekście, Znalazły się w jednej gablocie, ustawionej w centralnym punkcie I pietra Pawilonu X, przed kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. W kościołach w Polsce istnieje do dziś zwyczaj umieszczania przy obrazach Matki Boskiej darów wotywnych - różańców, biżuterii, krzyżyków etc. Ta gablota ma nawiązywać do tego obyczaju. Przedmioty, które towarzyszyły skazańcom w chwili śmierci, są świadkami zbrodni, ale i świadectwem wiary. W tej gablocie znajduje się także jedyny przedmiot, który nie pochodzi z Kwatery Ł. To ryngraf Bohdana Olszewskiego, żołnierza NSZ, powieszonego 18 maja 1946 r., z wyrytym jego imieniem i nazwiskiem oraz słowami ,,Eviva NSZ. Hic transit gloria mundi". Został odnaleziony przez zespół badaczy z Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN na warszawskim cmentarzu na Bródnie, na którym dokonywano tajnych pochówków więźniów straconych w praskim więzieniu przy ul. Namysłowskiej, tzw. Toledo.
Jeden z medalików w trakcie zabiegów konserwatorskich ujawnił na rewersie wydrapane jakimś cienkim przedmiotem trzy imiona: Wacek, Halina, Amelia. Należał do zamordowanego w 1949 r. w więzieniu na Mokotowie Wacława Walickiego i wraz z nim spoczął w nieoznaczonej jamie grobowej na Kwaterze Ł. Halina to imię aresztowanej wraz z nim żony; Amelia - urodzonej w więzieniu córki. Po siedemdziesięciu latach córka zobaczyła przedmiot, o którego istnieniu nie wiedziała, a który był nie tylko pamiątka po ojcu, ale i listem od człowieka, który jej nigdy nie widział,
W archiwach IPN zachowała się dokumentacja uzupełniająca obraz dramatu rodziny Walickich - prośby o ułaskawienie Haliny Walickiej, rokrocznie pisane przez jej matkę, Filomenę Rytel. Na tych petycjach najczęściej figurują odręczne dopiski: „bez biegu”, „pozostawić bez biegu”. Dopiero w kwietniu 1957r. Najwyższy Sąd Wojskowy dochodzi do wniosku, iż: brak jest dowodów w sprawie uzasadniających skazanie Rytel Haliny... Ogólnikowe stwierdzenia, że skazana pełniła funkcję łączniczki siatki szpiegowskiej ... nie mogą stanowić podstawy do ... skazania". Halina Walicka spędziła w więzieniu osiem lat.
Ostatnią część wystawy stanowi opowieść o działaniach poszukiwawczych, jakie były prowadzone w Kwaterze Ł w latach 2012-2017 przez zespół IPN kierowany przez prof. Krzysztofa Szwagrzyka. W formie reportażu zaprezentowane są kolejne etapy prac. W celach - odsunięte od bezpośredniego oglądu widza - ukazane są jamy grobowe, w których archeolodzy odsłaniali wrzucane bezładnie, często do zbiorowych dolów, poprzerastane korzeniami ludzkie szczątki.
Osobne miejsce poświecono odkryciu jamy grobowej Zaporczyków: Dół, w którym znaleźliśmy szczątki pana majora Hieronima Dekutowskiego „Zapory” początkowo nie był dla nas niczym szczególnym. Pracowaliśmy tam pełne trzy dni. A działo się tak dlatego, że ktoś starał się doprowadzić do tego, że na bardzo wąskiej przestrzeni zostanie wciśniętych ośmiu mężczyzn. I dopiero ostatniego dnia doszliśmy do ostatnich szczątków. Dzisiaj już wiemy, że były to szczątki pana majora Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. Oprawcy rzucili go najgłębiej, twarzą do ziemi. Miał zgiętą rękę, zgiętą nogę, a więc wrzucili go do tego miejsca, a na nim układali szczątki jego najbliższych współpracowników. Prof. Krzysztof Szwagrzyk, wypowiedz z filmu ,,Zapora", rez. K. Starczewski.
Gdy wyprowadzano z Powązek szczątki odnalezionych po zakończeniu prac w 2012 r. nikt jeszcze nie wiedział, że na czele konduktu pogrzebowego niesiono trumnę ze szczątkami ,,Zapory".
W jednej z cel w ostatniej części ekspozycji eksponowane są fragmenty tkaniny - jedyne przedmioty, jakie zachowały się w dole, w którym spoczywały szczątki wyższych dowódców marynarki wojennej, zamordowanych w grudniu 1952 r. - Stanisława Mieszkowskiego, Zbigniewa Przybyszewskiego i Jerzego Staniewicza. Skromna zawartość gabloty kontrastuje ze zdjęciem z uroczystego pogrzebu komandorów, który miał miejsce w grudniu 2017 roku, sześćdziesiąt pięć lat po ich śmierci. Życzenie ,,ludzkiego pochowania", wyrażone przez wdowę po komandorze, wreszcie zostało spełnione: Proszę o zezwolenie na ekshumacje zwłok celem ludzkiego pochowania. Zwracałam się już w tej sprawie do Generała Prokuratora oraz Naczelnego Prokuratora Wojskowego, od których otrzymałam odpowiedzi odmowne, motywowane nieznajomością miejsca pochowania mojego męża... Anna Mieszkowska, wdowa po kmdr. Stanisławie Mieszkowskim.
Swoistym podsumowaniem zarówno wystawy, jak i prac są cyfry: prowadzone w pięciu etapach, trwające w sumie 153 dni prace poszukiwawcze pozwoliły odnaleźć szczątki około 300 osób. Większość spośród odnalezionych stanowią zamordowani w więzieniu przy Rakowieckiej więźniowie polityczni. W pracach uczestniczył zespół około 50 specjalist6w z różnych dziedzin, wspierany przez wolontariuszy. Przesiano ponad 1000 ton ziemi, by mieć pewność, że nie pozostawiono na Łączce żadnych szczątków ludzkich, by każdy miał szansę, na ludzki pochówek.
Podaruj Pamiątkę
Kinga Owczarska
Mundur„Zapory”
W listopadzie ubiegłego roku odebraliśmy po rocznej konserwacji bluzę Mundurową mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. Jest to jeden z najcenniejszych eksponatów w zbiorach naszego Muzeum. Jego droga do naszej Placówki jest niezwykle interesująca. Nasuwa się wiele pytań: gdzie, od kogo, jak przetrwał przez tyle lat, w jaki sposób został pozyskany?
Pamiątki po Januszu Krupskim w naszym Muzeum
- Janusz Krupski był wyjątkowym człowiekiem, mądrym i szlachetnym. Jego życie było świadectwem wiary, miłości do ludzi i naszego kraju. Miałem ogromny zaszczyt współpracować z Nim gdy pracowałem w IPN. Ujmowała mnie jego ogromna kultura i wiedza. Do dziś bardzo cenię sobie dwie jego książki z osobistymi dedykacjami. Wcześniej walczył w systemem komunistycznym również jako lider podziemnego środowiska „Spotkań” w Lublinie gdzie pisał, drukował i uczył innych jak walczyć o niepodległą Polskę. Jego tragiczna śmierć w katastrofie smoleńskiej pozostawiła stratę po tym wielkim człowieku.
Dziękuję rodzinie Janusza Krupskiego, że przekazała do naszego Muzeum bardzo cenne pamiątki z różnych okresów jego życia. Dziękuję szczególnie za osobiste rzeczy ze Smoleńska. To wszystko będzie eksponowane na wystawie o więźniach politycznych w okresie PRL.
Jeszcze raz dziękuję – podsumował przekazanie pamiątek po Januszu Krupskim Jacek Pawłowicz, dyrektor Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL.
Kurtka mundurowa po „Kubie” od „Bartka” przekazana do Muzeum
- Ten mundur należał do mojego taty st. sierż. Tadeusza Przewoźnika ps. „Kuba”. Był on bratem Jana Przewoźnika ps. „Ryś”. Obaj byli żołnierzami w Zgrupowaniu pod dowództwem kpt. Henryka Flame ps. „Bartek”. „Ryś” był zastępcą „Bartka”, a tata był dowódcą plutonu ochrony sztabu „Bartka”.
Ten mundur został przechowany w jakiejś skrytce przez tatę, bo ocalał mimo wielu rewizji. Miał naszywkę NSZ, ale tata ją odpruł i ofiarował prezesowi Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych Bohdanowi Szuckiemu. Ryngraf, który nosił na mundurze mamy w domu do dziś. Do Muzeum przekażemy jeszcze wojskową czapkę taty. Stopień wojskowy na naramienniku jest odwrotnie naszyty. To było celowe, aby rozpoznawać się, kto jest żołnierzem od „Bartka" - powiedziała pani Henryka Gruszka, córka „Kuby”, która wspólnie z dwoma siostrami: Aleksandrą Moroń i Magdaleną Jamro zdecydowała się ofiarować naszej placówce kurtkę mundurową po swoim ojcu. W Zgrupowaniu „Bartka” walczyło 6 osób z jej rodziny.
MUZEUM ŻOŁNIERZY WYKLĘTYCH I WIĘŹNIÓW POLITYCZNYCH PRL
ul. Rakowiecka 37, 02-521 Warszawa
tel. 22 547 96 00
