Organizacje Żołnierzy Niezłomnych

Wolność i Niezawisłość

Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość

Jego pełna nazwa to: Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji „Wolność i Niezawisłość”. Początkowo powstało jako organizacja cywilna.Przekształcona z czasem w cywilno-wojskowa organizacja antykomunistyczna założona 2. września 1945 r. w Warszawie. Jej trzon stanowiły pozostałości rozwiązanej Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. WiN przejęła jej strukturę organizacyjną, kadry, majątek a także częściowo oddziały leśne. Dowódcy obszarów DSZ zostali prezesami obszarów WiN. Organizacja początkowo chciała drogą walki politycznej nie dopuścić do zwycięstwa wyborczego komunistów. Członkowie WiN dopuszczali także możliwość zbrojnej obrony. Mimo deklarowanego cywilnego charakteru organizacja posiadała silne oddziały zbrojne zwłaszcza w okręgach białostockim, lubelskim i warszawskim. Jesienią 1945 r. część członków WiN posłuchała apelu pułkownika Mazurkiewicza i ujawniła się. Kolejne Zarządy WiN przebywały w areszcie śledczym na Mokotowie. IV Zarząd WiN w składzie: Łukasz Ciepliński, Adam Lazarowicz, Mieczysław Kawalec, Józef Rzepka, Franciszek Błażej, Józef Batory i Karol Chmiel został zamordowany w więzieniu na Mokotowie dnia 1 marca 1951 roku.

Krzyż Zrzeszenia

Wolność i Niezawisłość

Armia Krajowa Obywatelska

Armia Krajowa Obywatelska była lokalną formacją zbrojną polskiego podziemia antykomunistycznego działająca na terenie województwa białostockiego oraz znajdujących się po wschodniej stronie granicy dawnych polskich powiatów wołkowyskiego i grodzieńskiego. Organizacja powstała w dniu 15. lutego 1945 r. z rozkazu ppłk Władysława Liniarskiego „Mścisława", komendanta Okręgu Białystok AK, na bazie struktur rozwiązanej AK. Organizacja ta powstała w związku z niewykonaniem rozkazu wydanego przez gen. Leopolda Okulickiego z dnia 19. stycznia 1945 r., rozwiązującego AK. Płk Liniarski odmówił wykonania tego rozkazu. Wiosną 1945 r. AKO liczyło 27000 konspiratorów zorganizowanych w czternastu obwodach, tworzących sześć Inspektoratów. AKO działał samodzielnie do końca maja 1945 r., gdy „Mścisław" podporządkował się organizacji Wolność i Niezawisłość i Delegatowi Sił Zbrojnych na Kraj, płk Rzepeckiemu. W związku z tym AKO weszło w skład Obszaru Centralnego Zrzeszenia WiN.. Działalność AKO była skuteczna dzięki zdecydowanemu działaniu i nieustannemu nękaniu władzy komunistycznej. W lecie 1945 r. stan posiadania władz komunistycznych ograniczał się wyłącznie do Białegostoku i często atakowanych miast powiatowych Głównym celem działań AKO były akcje sabotażowo-dywersyjne, mające sparaliżować funkcjonowanie agend tzw. władzy ludowej. Bardzo duży nacisk kładziono na zorganizowanie akcji informacyjno- propagandowej (także poprzez wydawanie prasy). W związku z prowadzeniem działań po dwóch stronach nowej granicy prowadzono też pomoc przy ewakuacji na zachód struktur Okręgów Wileńskiego i Nowogródzkiego AK.

Grupa partyzantów z oddziału samoobrony AKO st. wachm. Chmielewskiego "Bohuna" [Obwód Sokółka].

Oddział sformowany został z dezerterów LWP pochodzących z terenu Nowogródczyzny [często byłych AK-owców]. Stoczył kilka potyczek z oddziałami KBW i NKWD, rozbił kilka posterunków MO i bank w Sokółce. Został rozwiązany w sierpniu 1945. St. wachm. "Bohun" poległ w 1946 koło Wlenia, broniąc ludność polską przed bandą sowieckich żołnierzy.

Ppłk Władysław Liniarski "Mścisław", "Wuj", "Jan".

Komendant Białostockiego Okręgu AK. Pełnił tę funkcję nieprzerwanie przez 5 lat. Od stycznia 1945 Komendant Białostockiego Okręgu AK-AKO.

W maju 1945 podporządkował się Delegaturze Sił Zbrojnych, która zmusiła go do wyhamowania pracy organizacyjnej i akcji zbrojnej. Za pośrednictwem wojewody białostockiego Stefana Dybowskiego podjął próbę ujawnienia struktur Okręgu. Aresztowany 31 lipca 1945 w Brwinowie pod Warszawą. Skazany 20 maja 1946 przez WSR w Warszawie na karę śmierci zamienioną na 10 lat więzienia.

Zwolniony z więzienia w ciężkim stanie zdrowia w 1953. Struktury Białostockiego Okręgu AKO weszły w skład Zrzeszenia WiN.

5. Wileńska Brygada AK

Wileńska Brygada AK– 5. Wileńska Brygada Armii Krajowej – oddział partyzancki Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej. Dowódcą brygady był mjr Zygmunt Szendzielarz „Łupaszko". W okresie okupacji niemieckiej działała w wyjątkowo trudnych warunkach, mając przeciw sobie trzech wrogów – zarówno Niemców i ich litewskich sojuszników, jak i partyzantkę sowiecką, zwalczającą Armię Krajową. W lipcu 1944 brygada liczyła około 500. partyzantów.

Oddziały cechowała dyscyplina wojskowa. Zachowywali wojskowy sposób postępowania – meldowali się zgodnie z regulaminem oraz byli jednolicie i jednakowo umundurowani. Dzień zaczynano i kończono modlitwą. Nad lewą górną kieszenią munduru wielu żołnierzy nosiło ryngraf z wizerunkiem Matki Boskiej Ostrobramskiej oraz orła – godło Polski. Karano wszelkie naruszenia dyscypliny. Za żywność i nowe ubrania starano się natomiast płacić funduszami zdobytymi na jednostkach administracji komunistycznej. Po akcji „Burza" w lipcu 1944 r. część żołnierzy 5. Brygady zdołała przedostać się za „linię Curzona", na teren Polski Lubelskiej, gdzie kontynuowała działalność niepodległościową jeszcze przez wiele lat po wojnie. Szendzielarz z resztkami Brygady podporządkował się 20. września 1944 r. komendantowi Okręgu Białostockiego AK ppłk. Władysławowi Liniarskiemu. Ten nakazał trwać w Puszczy Białowieskiej i organizować kadrowy oddział z rozbitków z nowogródzkich i wileńskich oddziałów AK. „Łupaszko" otrzymał funkcję „dowódcy partyzantki" w Komendzie Białostockiego Okręgu Armii Krajowej-Armii Krajowej Obywatelskiej (AK-AKO). Jego kompetencje polegały na dowodzeniu 5. Brygadą, będącą oddziałem dyspozycyjnym Komendy Okręgu AK-AKO.

Struktura 5. Wileńskiej Brygady AK przedstawiała się następująco:

dowódca – mjr Zygmunt Szendzielarz „Łupaszko", zastępca dowódcy – por. Leon Lech Beynar „Nowina", adiutant – por. Jerzy Jezierski „Stefan", d-ca 1 szwadronu – por. Zygmunt Błażejewicz „Zygmunt", d-ca 2 szwadronu – ppor. Romuald Rajs „Bury", d-ca 1 kompanii szturmowej – por. Jan Mazur „Piast", d-ca 4 szwadronu – por. Marian Pluciński „Mścisław", d-ca drużyny podoficerskiej – ppor. Jan Zaleski „Zaja". W kwietniu 1945 Szendzielarz wznowił działania zbrojne. Odtworzona przez Szendzielarza 5 Brygada Wileńska liczyła w szczytowym okresie rozwoju tj. latem 1945: 250 żołnierzy, 3 szwadrony, kompanię szturmową oraz drużynę podoficerską. Wykonała kilkadziesiąt akcji przeciw NKWD oraz UBP, Milicji Obywatelskiej oraz KBW. Była uznawana za jeden z najgroźniejszych i najskuteczniejszych oddziałów podziemia antykomunistycznego na terenie Białostocczyźny. W tym czasie wchodziła w skład Armii Krajowej Obywatelskiej.

U schyłku 1945 r., po częściowej demobilizacji, Szendzielarz nawiązał kontakt z Komendą Okręgu Sarny AK, odtwarzającym się po ewakuacji z rodzinnych stron już głównie na nowych terenach centralnej Polski oraz Pomorza. Bez wahania zgodził się odtworzyć oddziały. W ten sposób powstały dwa zgrupowania. na Pomorzu przyjęły nazwę 5., zaś na Białostocczyźnie 6. Wileńskiej Brygady.

W połowie sierpnia 1946 r. Szendzielarz, mając na względzie coraz silniejsze nasycenie terenu siłami komunistycznymi, podjął decyzję przejścia w rejon Białegostoku i Szczytna w celu połączenia się z 6. Brygadą. Udało mu się to dopiero w połowie października. Pozostałe dwa szwadrony pozostały na miejscu i rozformowały się w połowie listopada 1946 r.. Najprawdopodobniej w grudniu mjr Szendzielarz otrzymał od ministra BP Stanisława Radkiewicza list, w którym ten nakłaniał „Łupaszkę" do rozwiązania oddziałów. W zamian obiecywał możliwość swobodnego opuszczenia Polski. Urząd Bezpieczeństwa ponawiał próby kontaktu także miejsce w marcu i kwietniu 1947 r.

W raportach UBP, KBW i MO akcje bojowe oddziału „Łupaszki” były przedstawiane w krzywym zwierciadle. Partyzantom przypisywano bestialstwo, pastwienie się nad wziętymi do niewoli i dobijanie rannych. Można o tym przeczytać w wielu pracach dotyczących okresu „utrwalania władzy ludowej” - co nie dziwi. Jednak nawet po 1989 roku pojawiają się publikacje z podobnymi sensacjami. Według partyjnych historyków, akcje szwadronów „Łupaszki” to: „rozbrojenie posterunku MO lub UBP, pobicie funkcjonariuszy, co odważniejszym funkcjonariuszom dawkowano wymyślniejsze tortury, rozstrzelanie funkcjonariuszy UBP, nierzadko też MO, najlepiej na oczach mieszkańców danej wsi. Na koniec sanitariuszki oddziałów wileńskich dobijały strzałem w głowę żyjących jeszcze komunistów” i w ten sposób powraca komunistyczna propaganda pragnąca zniszczyć naszych Bohaterów.

Ppor. Wieliczko („Lufa”) tak opisywał jedną z akcji:

„28 października miała miejsce akcja bojowa szwadronu, która ostatecznie zakończyła się gorzkim sukcesem. 28 X jedziemy do miasteczka Rozogi i rozbrajamy posterunek milicji. Bierzemy także prowiant ze spółdzielni. Po akcji szwadron wycofuje się w kierunku na zachód po czym skręcamy na południe i po drodze rozbrajamy milicję w Lipowcu. W spółdzielni uzupełniamy zapasy żywności, z posterunku zabieramy broń. Wycofujemy się w dalszym ciągu na zachód i po przebyciu około 30 km zatrzymujemy się w kolonii Jańkowo (pow. Nibork). [powinno być Jankowo, pow. Szczytno]. Po obiedzie wartownik melduje warkot samochodów z kierunku przybycia. Zarządzam ostre pogotowie. Po zorientowaniu się, że samochody zbliżają się do nas, wsiadamy na wóz i wycofujemy się na zachód. Po przebyciu około 6 km samochód zostawiono w krzakach, a szwadron stanął na zasadzce. Wkrótce po naszym śladzie nadjechał samochód MO i ORMO, który został ostrzelany a następnie zdobyty. Około dziesięciu zostało zabitych, w tym dowódca. Dwudziestu poddało się. W czasie akcji ciężko ranny został kpr. »Mercedes«. Szwadron wycofuje się na leśniczówkę Omulew."

Do czerwca 1948 r. UB rozpracował i rozbił Okręg Wileński AK a 30. czerwca 1948 r. w Osielcu pod Zakopanem został aresztowany mjr Szendzielarz. Natychmiast po aresztowaniu został przewieziony do Warszawy i osadzony w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej. 23. października 1950 r. rozpoczął się proces członków Wileńskiego Okręgu AK, w którym oskarżeni zostali: ppłk Antoni Olechnowicz, kpt. Henryk Borowski, mjr Zygmunt Szendzielarz, ppor. Lucjan Minkiewicz, Lidia Lwow, Wanda Minkiewicz. Wszyscy, oprócz kobiet, zostali skazani 2. listopada 1950 r. przez sędziego Mieczysława Widaja na wielokrotną karę śmierci. Wyrok wykonano 8. lutego 1951 r. w więzieniu na Mokotowie.

Znany polski historyk Paweł Jasienica, w czasie II wojny światowej oficer Armii Krajowej, od jesieni 1944 r. po dezercji z LWP był żołnierzem 5. Wileńskiej Brygady AK, a przez pewien czas adiutantem dowódcy. Ranny w lipcu 1945 r., opuścił brygadę i uniknął losu większości jej oficerów skazanych na karę śmierci. Jednak podczas wypadków marcowych w 1968 r. władza PRL z Gomułką na czele oskarżała go o liczne morderstwa na zlecenie „Łupaszki" na obszarze Białostocczyzny oraz Podlasia.

V Brygada Wileńska AK

w marszu pierwszy

z lewej mjr Zygmunt Szyndzielasz „Łupaszka", zamordowany 8 lutego 1951 w Areszcie Śledczym na Mokotowie

Ppor. Lucjan Minkiewicz "Wiktor". Żołnierz VI Brygady Wileńskiej AK. Jesienią 1944 razem z por. Zygmuntem Błażejewiczem "Zygmuntem" przedostał się na Białostocczyznę. Członek sekcji likwidacyjnej "Zygmunta" Obwodu AK Bielsk Podlaski. Od kwietnia 1945 z-ca d-cy plutonu w 1. szwadronie odtworzonej V Brygady Wileńskiej. Po rozwiązaniu V Brygady we wrześniu 1945, aż do 19.X.1946 d-ca operującego na Białostocczyźnie i Podlasiu oddz. partyzanckiego, występującego od lutego 1946 jako VI Brygada Wileńska AK. W październiku 1946 podczas koncentracji VI Brygady i części V Brygady w kol. Rogawka gm. Drohiczyn został urlopowany przez mjr. "Łupaszkę", a dowództwo przekazał swojemu z-cy ppor. Władysławowi Łukasiukowi "Młotowi".

Aresztowany przez UB 1 lipca 1948. Sądzony razem z mjr. "Łupaszką", skazany na karę śmierci i zamordowany 8 lutego 1951 na Mokotowie.

Ppor.Lucjan Minkiewicz "Wiktor"

Armia Polska w Kraju była inicjatywą regionalną. Jej założycielem i komendantem był płk Aleksander Delman ,,Dziadek'', były komendant Inspektoratu Kraków AK. Po rozwiązaniu AK więziony przez UB do marca 1946 r. po wyjściu z więzienia przystąpił do tworzenia organizacji, która mogłaby stać się oparciem dla partyzantów, organizacyjnym zapleczem i koordynatorem zbrojnych działań oddziałów niepodległościowych. APwK początkowo miała wpływ w powiatach. Wadowice, Myślenice i Kraków. Jej sztab działał od czerwca 1946 r. w Krakowie. Dowództwu APwK podlegał oddział por. Mieczysława Wądolnego. W 1946 r. sztab APwK objął swym zwierzchnictwem także zgrupowanie majora Kurasia „Ogień” (choć zależność była symboliczna), w końcu czerwca 1946 r. Komenda Główna APwK mianowała „Ognia” – komendantem „Oddziałów Bojowych” na Podhalu

APwK podejmowała próby tworzenia siatki organizacyjnej także w innych regionach, m.in. na Dolnym i Górnym Śląsku. Na Górnym Śląsku siatkę informacyjną, której zadaniem był wywiad polityczny i gospodarczy oraz typowanie obiektów do akcji ekspropriacyjnych, zorganizował zastępca Wądolnego Hieronim Wolniak. Siatka ta liczyła kilkanaście osób. W styczniu 1947 r. została rozbita przez UB, a jej członków aresztowano. W rzeczywistości nie udało się jednak rozbudować organizacji. Rozbicie wielu oddziałów, w tym ,,Ognia'' w początkach 1947 r. położyło kres działalności APwK. Za ostateczne jej zakończenie należy uznać ujawnienie się płk. Delmana wiosną 1947 r.

Armia Polska w Kraju

Odciski pieczęcie używanych przez oddział Józefa Kurasia „Ognia"

Delegatur Sił Zbrojnych

Delegatura Sił Zbrojnych

Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj powstała po rozwiązaniu organizacji „NIE" 7. maja 1945 r. rozkazem p.o. Naczelnego Wodza gen. Andersa, w celu prowadzenia walki zbrojnej z okupantem sowieckim. Na jej czele stanął płk Jan Rzepecki, który na swego następcę, w wypadku aresztowania, wyznaczył płk dypl. Janusza Bokszczanina. W paru późniejszych spotkaniach z płk Rzepeckim brali udział komendant obszaru centralnego (warszawskiego) ppłk Jan Mazurkiewicz i komendant okręgu białostockiego ppłk Władysław Liniarski.. Delegatura istniała do 8. sierpnia 1945 r., kiedy została rozwiązana rozkazem płk. Rzepeckiego. W jej miejsce 2. września tego roku, powołano do życia polityczną, w założeniu organizację - Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji "Wolność i Niezawisłość".

Konspiracyjne Wojsko Polskie

– organizacja niepodległościowa działająca od kwietnia 1945 r., głównie na terenie województwa łódzkiego, ale także w województwach śląskim, poznańskim i kieleckim. Twórcą i głównodowodzącym KWP był kpt. Stanisław Sojczyński ps. „Warszyc". Działania KWP obejmowały: samoobronę, walkę z bandytyzmem, ochronę społeczeństwa przed Armią Czerwoną, likwidację najbardziej aktywnych urzędników władzy komunistycznej, a także niezbędne dla zdobycia środków do walki rekwizycje.

KWP była od samego początku główną organizacją niepodległościową na terenie województwa łódzkiego, a po amnestii w sierpniu 1945 r. jej szeregi zasiliło wielu byłych AK-owców, którzy nie złożyli broni. W szczytowym okresie KWP liczyło ok. 3000. członków. Walkę zbrojną prowadziły oddziały leśne. Do bardziej znanych należały oddziały Jana Małolepszego ps. „Murat" i Henryka Glapińskiego ps. „Klinga". KWP wydawało pismo w „ świetle prawdy”. Na wiosnę 1946 r. nasiliły się walki między KWP a rosnącą w siłę bezpieką. W nocy z 19. na 20. kwietnia oddział Jana Rogólki ps. „Grot" opanował chwilowo Radomsko i uwolnił 57. aresztowanych z więzienia UB. Wkrótce po tym rozbite zostały struktury KWP w województwie śląskim. Organizacja nie zaprzestała jednak działalności (szefem II Komendy został Jerzy Jasiński „Janusz"), ale nie odzyskała już pierwotnego zasięgu. Na początku 1947 r. UB aresztowało część dowództwa KWP, w marcu z amnestii skorzystał Wiesław Janusiak ps. „Prawdzic" (szef pionu SOS odpowiedzialnego za ochronę społeczeństwa), a z nim wyszło z podziemia paruset żołnierzy KWP.

Znak Konspiracyjnego Wojska Polskiego

9. listopada 1947 r. aresztowany został kolejny szef organizacji - Jan Małolepszy ps. „Murat", niedługo po tym zamordowany w więzieniu. Resztki organizacji pozostały w podziemiu aż do 1954 r., ale poza sporadycznymi niewielkimi zasadzkami na UB nie były już zdolne do prowadzenia aktywnej walki zbrojnej.

Narodowe Siły Zbrojne

po 1944 rokuW lipcu 1944 r. KG NSZ postanowiła zmienić dotychczasowy podział terytorialny i utworzyć dwie jednostki organizacyjne: NSZ-Zachód (dla terenów pozostających nadal pod okupacją niemiecką) i NSZ- Wschód (dla terenów zajmowanych przez wojska sowieckie), jednakże ta koncepcja nie została całkowicie zrealizowana. Inspektorem Obszaru NSZ-Wschód wyznaczono płk dypl. Wacława Świecińskiego „Tuwar", który wkrótce wyjechał do Lublina, gdzie usiłował zorganizować Tymczasową Narodową Komendę Ziem Wschodnich NSZ. Miała ona mieć następujące zadania: prowadzenie szerokiej akcji propagandowej i stworzenie wojskowego frontu antykomunistycznego. Obszar „Wschód" nie rozwinął jednak szerszej działalności z powodu aresztowania Świecińskiego przez NKWD pod koniec 1944 r. Natomiast Inspektorem Obszaru NSZ-Zachód został mianowany w sierpniu 1944 r. mjr. rez./płk. NSZ Zygmunt Broniewski „Bogucki", dotychczasowy komendant Okręgu III Lubelskiego. Podlegały mu formalnie komendy Okręgów i partyzanckie oddziały NSZ działające na zachód od linii frontu wschodniego.

Krzyż Narodowych Sił Zbrojnych

Miał on zarazem prawo podejmowania wszelkich decyzji w imieniu i zastępstwie Rady Politycznej NSZ-Zachód i Komendanta Głównego NSZ. Faktycznie zasięg jego wpływów objął Okręgi: V Kielecki, VI Warszawa-powiaty, VII Krakowski, VIII Częstochowski oraz Grupę Operacyjną Zachód, czyli późniejszą Brygadę Świętokrzyską NSZ. Jednocześnie na obszarze wszystkich Okręgów (oprócz Okręgu VII) istniały znacznie silniejsze komendy Okręgów NSZ-AK.

W czasie lipiec – listopad 1945 r. doszło do licznych aresztowań w głównych strukturach organizacji przez UB i NKWD. W rezultacie NSZ zostały praktycznie rozbite. W sierpniu 1945 r. przedostał się na Zachód do miejsca stacjonowania Brygady Świętokrzyskiej NSZ (zagrożony aresztowaniem przez UB) mjr/gen. bryg. NSZ Z. Broniewski. Wszystkie te wydarzenia sparaliżowały działalność Komendy Głównej NSZ. Na czele resztek organizacji stanął ppor. rez./ppłk NSZ Stanisław Kasznica dotychczasowy szef Wydziału I Organizacyjnego KG NSZ oraz jednocześnie przewodniczący Komitetu Pomocniczego. W miarę sprawnie funkcjonował jedynie pion wywiadu. Działające jeszcze oddziały partyzanckie NSZ albo poprzechodziły do NZW albo działały samodzielnie, bez łączności z Komendantem Głównym. Na przełomie lat 1945/1946 resztki NSZ podporządkowały się NZW. Większość oddziałów wywodzących się z NSZ została rozbita przez komunistyczne służby bezpieczeństwa do 1947 r. Na początku lutego 1947 r. UB dotarła ostatecznie do szczytów władzy NSZ. Najpierw została aresztowana część członków Komitetu Pomocniczego, a 15. lutego – ppłk. Kasznicę wraz z wszystkimi członkami KG NSZ.

11. lutego 1948 r. rozpoczął się proces członków Organizacji Polskiej i NSZ, jak nazwała go prasa komunistyczna. Trwał tylko 11 dni. Aresztowanych oskarżono o współpracę z Niemcami, działalność nielegalną, pracę wywiadowczą na rzecz „obcego mocarstwa", zorganizowanie „trójek antykomunistycznych" oraz „zbrodniczą działalność skierowaną przeciwko Polsce Ludowej". Wyrok został ogłoszony 2. marca; S. Kasznica i Lech Neyman otrzymali karę śmierci, natomiast pozostali oskarżeni dożywotnie, względnie długoletnie więzienie. Kary śmierci wykonano natychmiast. W latach 1946-1948 miało miejsce ogółem kilkanaście procesów przeciwko członkom NSZ i ich zaplecza politycznego. Większość oskarżonych skazano na śmierć, cześć na wieloletnie więzienie. Ostatni żołnierze NSZ pozostawali w konspiracji do połowy lat 50.

Postanowieniem z 30. września 1992 r. Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego uznał komunistyczny wyrok na ppor./ppłk. NSZ S. Kasznicę za nieważny i uznał, że prowadził on działalność, której celem była walka o suwerenną i niepodległą Polskę.

Narodowe Zjednoczenie Wojskowe

konspiracyjna organizacja wojskowo-polityczna o charakterze narodowym działająca w latach 1944/1945-1956. W listopadzie 1944 r. w Grodzisku Mazowieckim doszło do spotkania przedstawicieli Stronnictwa Narodowego, na którym zostało formalnie utworzone Narodowe Zjednoczenie Wojskowe. Początkowo funkcjonowało ono także pod nazwą Narodowy Związek Zbrojny, która jednak nie przyjęła się na stałe. Inicjatorami jego utworzenia byli: August Michałowski „Roman" – kierownik Wydziału Wojskowego Zarządu Głównego SN, ppłk Albin Walenty Rak „Lesiński" – komendant główny NSZ-AK, mjr Tadeusz Danilewicz „Kuba", szef sztabu KG NSZ oraz Zbigniew Stypułkowski „Czemp" – b. sekretarz generalny Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej, politycznego organu zwierzchniego nad NSZ. W skład NZW weszły struktury Narodowej Organizacji Wojskowej i Narodowych Sił Zbrojnych, a także niektóre lokalne struktury AK, szczególnie w Białostockiem i na Mazowszu, które nie podjęły działalności w organizacjach powstałych na bazie rozwiązanej AK (tj. NIE, Delegatury Sił Zbrojnych, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, Ruchu Oporu Armii Krajowej, czy Konspiracyjnego Wojska Polskiego).

Krzyż Narodowego Zjednoczenia Wojskowego

Oddziały partyzanckie NOW-AK i NSZ-AK w większości nie ujawniały się wobec wkraczających Sowietów, dlatego były w mniejszym stopniu rozpracowane przez NKWD, a także przez rodzime siły komunistyczne (gł. PPR i AL). Siedzibą Komendy Głównej NZW była Łódź. Organizacja podlegała politycznie Wydziałowi Wojskowemu ZG SN.

Do lutego 1945 r. trwał etap tworzenia struktur organizacyjnych w marcu uformował się sztab i Komenda Główna, a do czerwca kształtowała się struktura terenowa i trwały próby akcji scaleniowej z innymi organizacjami podziemnymi. W połowie 1945 r. NZW liczyło ok. 30 000. członków, w tym ok. 7 000. w oddziałach partyzanckich. Na początku 1946 r. KG NZW podporządkowały się resztki NSZ-OP z przywódcami: ppłk. NSZ Stanisławem Kasznicą i mjr. NSZ Lechem Neymanem, zaś jesienią tego roku do NZW przyłączył się, rozbity przez UB, Okręg VII NSZ z kpt. Henrykiem Flame na czele. W marcu 1946 r. polityczni przedstawiciele NZW weszli w skład Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Demokratycznych Polski Podziemnej, który był przedstawicielstwem antykomunistycznych organizacji niepodległościowych i działał do stycznia 1947 r. W marcu i kwietniu 1946 r. w wyniku rozległych aresztowań UB rozbiło prawie całą KG NZW i niektóre komendy Okręgów. Nie były one już później odtwarzane w takiej skali, jak na początku działalności. Na pocz. 1947 r., wobec coraz większego terroru ze strony komunistów i spadku nadziei na wybuch III wojny światowej, część członków NZW ujawniła się po uchwaleniu przez Sejm amnestii 22 lutego 1947 r. Reszta struktur terenowych pozostawała w konspiracji do pocz. lat 50. Najdłużej działała Komenda Powiatowa NZW Bielsk Podlaski, która ujawniła się w Warszawie dopiero jesienią 1956 r.

Józef Boguszewski ps.

"Jausz"," Lew"

Boguszewski był dowódcą oddziału Narodowego Zjednoczenia Wojskowego operującego w powiatach: Lipno, Mława, Płock, Płońsk, Rypin, Sierpc i Włocławek.

Od czerwca 1945 roku do czerwca 1950 należał do NZW. Ujęty 11 czerwca 1950, skazany przez Wojewódzki Sąd Rejonowy w Warszawie na karę śmierci, Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski.

Stracony w więzieniu mokotowskim.

Ruch Oporu Armii Krajowej

Ruch Oporu Armii Krajowej (ROAK)

Obwód „Mewa”

Powstał w połowie 1945r. z inicjatywy Józefa Marcinkowskiego ps. „Wybój”, „Łysy”. Był konspiracyjną organizacją wojskową. Terenem działania obejmował zachodnio północne powiaty dawnego woj. Warszawskiego: sierpecki, płoński, płocki, mławski oraz częściowo należące do bydgoskiego powiaty lipnowski i rypiński. Podzielony był na cztery rejony działania, którym przypisano patrole bojowe.

Na terenie obwodu działała również doskonale zorganizowana sieć wywiadu struktur UB I MO, w której działali głównie byli żołnierze AK. Dzięki jej działalności udało się stworzyć niemal kompletne spisy funkcjonariuszy UB z Sierpca, Płońska, Raciąża i Żuromina oraz najaktywniejszych działaczy PPR z tego terenu.

ROAK prowadził także działalność propagandową, m.in. w czerwcu 1946r. w przededniu „referendum ludowego” i w lutym 1947 podczas wyborów do sejmu kolportowane były ulotki wzywające do głosowania „3xNIE” oraz nawołujące do bojkotu głosowania na kandydatów PSL.

W 1946r. UB aresztowało kilku członków organizacji, najbliższych współpracowników Marcinkowskiego, który ukrywając się do tej pory, zarządził koncentrację wszystkich oddziałów zbrojnych w okolicy Płońska. Celem akcji było więzienie, w którym przebywali zatrzymani. Do Oddziału „Mewa” dołączyły oddziały ROAK z pomorskiego Batalionu „Znicz” oraz z powiatów przasnyskiego i pułtuskiego. Do akcji ostatecznie nie doszło, ponieważ aresztowano w przededniu akcji Bronisława Urbańskiego „Ślepego”.

Pomimo dużej aktywności zimą 1946/47 nastąpiło załamanie działalności bojowej Obwodu, który ponosił coraz większe straty. Niemal codzienne obławy w terenie, terror stosowany przez komunistów wobec ludności cywilnej oraz ogromne zmęczenie żołnierzy skłoniły dowódcę do skorzystania z ogłoszonej amnestii. Nie widząc dalszych szans na kontynuowanie działalności, wydał rozkaz o ujawnieniu się i zaprzestaniu walki. Sam uczynił to w Warszawie 25 kwietnia 1947r.

Rozkazu o ujawnieniu nie wykonał patrol bojowy dowodzony przez por. Franciszka Majewskiego „Słonego”, który podczas odprawy stwierdził:

„komunistom nie wierze i rozkazu nie wykonam, kto myśli podobnie jak ja, niech zostanie, reszta – zostawić broń i iść do domu”

Pozostali wszyscy z patrolu, dowodzona prze Henryka Gosika „Heńka” sieć wywiadu Obwodu „Mewa”. Najbliższe miesiące pokazały jak słuszna to była decyzja. W lipcu dołączył zagrożony aresztowaniem Marcinkowski i kilku innych żołnierzy. Pozostali pod zmienionymi nazwiskami musieli uciekać na Ziemie Zachodnie.

Dowodzony przez „Słonego” oddział kontynuował walkę do października 1947r., po czym wszedł w skład „XXIII” Okręgu NZW.

Według posiadanych danych struktury bojowe Obwodu „Mewa” liczył około 150 żołnierzy. Podczas dwuletniej działalności przeprowadziły 84 akcje bojowe, rozbiły 16 posterunków MO i UB, zlikwidowały 29 członków PPR, funkcjonariuszy UB i MO oraz konfidentów UB. Przeprowadzili także kilkanaście akcji ekspropriacyjnych. W walkach poległo 3 żołnierzy, aresztowano 32, z czego 8 skazano na karę śmierci i zamordowano, trzech zmarło w areszcie, pozostali otrzymali długoletnie wyroki więzienia.

Józef Marcinkowski ps.

"Wybój"," Łysy", "Brzeziński"

Józef Marcinkowski "Wybój", "Łysy", "Brzeziński" aresztowany 7 listopada 1950r., skazany na karę śmierci, zamordowany na Mokotowie 2 kwietnia 1952r.

Polski Związek Powstańczy

PZP powstał w Płocku w kwietniu 1945r. jako lokalna antykomunistyczna inicjatywa byłych żołnierzy AK oraz młodzieży gimnazjalnej. Komendantem był Marceli Kowalski "Okrzeja". Organizacja była podzielona na 7 drużyn liczących od 5-10 żołnierzy. Przeprowadzili kilka akcji rozbrojeniowych i porządkowych skierowanych przeciwko członkom PPR i funkcjonariuszom aparatu bezpieczeństwa.

PZP dokonało próby wysadzenia pomnika wdzięczności Armii Czerwonej/. Jednak ładunek podłożony przez Stanisława Pestę"Lwa" był zbyt słaby. Prowadzono także działalność propagandową, drukując "Bilety Informacyjny".

W styczniu 1946 r. PZP nawiązał kontakt z warszawską strukturą WiN, jednak ze względu na aresztowanie członków sztabu PZP oraz większości żołnierzy nie został rozwinięty. Przeprowadzana w lutym 1946r. przez PUBP w Płocku akcja rozbicia PZP doprowadziła do aresztowania 27 osób, z których 22 skazano na wyroki więzienia. Marceli Kowalski "Okrzeja" zmarł w więzieniu w Płocku 22 września 1948r.