3 maja - zakazane święto w PRL
Dlaczego „Święto Konstytucji 3 Maja” było w PRL świętem zakazanym?
Decydowały o tym dwa czynniki. Przede wszystkim tradycja państwowych obchodów rocznicy uchwalenia „Konstytucji 3 Maja” była związana z myślą niepodległościową narodu i suwerenności państwa, co w warunkach uzależnienia Polski od Związku Sowieckiego było dla sterowanych przez „Wielkiego Brata” komunistycznych polskich władz problemem. Drugą kwestią było podniesienie w PRL do rangi święta państwowego obchodów „Dnia Międzynarodowej Solidarności Klasy Robotniczej” powszechnie nazywanym „Świętem Pracy” lub „1 Maja”. Spontaniczne i wypływające z narodowego DNA upamiętnianie rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, było konkurencją dla 1-majowego partyjnie reżyserowanego święta, które w nowych realiach uzyskać miało status jednego z najważniejszych świąt państwowych.
Nie od razu „Święto Konstytucji 3 Maja” zostało przez komunistów zakazane. W 1945 r. świętowano na szczeblu państwowym, wprawdzie uroczystości propagandowo przystrojono portretami Lenina, ale twórców konstytucji, reformatorów z okresu Sejmu Czteroletniego, komunistyczny aparat propagandowy próbował przedstawić niemal, jako protoplastów „Ludowej Polski”.
Jednak Polacy szybko zorientowali się w nieszczerych zamiarach komunistów i już w 1946 r., w dzień rocznicy uchwalenia konstytucji w wielu miastach odbyły się antyrządowe manifestacje, które władza komunistyczna brutalnie stłumiła. Szczególnie dramatyczny przebieg miały wydarzenia w Krakowie, gdzie po uroczystej mszy w Kościele Mariackim uformował się wielotysięczny pochód. W trakcie przemarszu pod budynek komitetu PPR, uczestnicy demonstracji wznosili okrzyki: Precz z Bierutem!, Precz z terrorem UB!
Do rozproszenia tłumów władze użyły oddziałów Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Do demonstrantów strzelano z broni maszynowej, śmierć poniosło kilkanaście osób, kilkaset zostało rannych (oficjalne dane nie są znane). Po tych wydarzeniach uroczystości „3 Maja” komunistyczne władze starały się ograniczyć do minimum, aby finalnie zakazać świętowania w 1951 r.
Polacy potraktowali urzędowy zakaz tak jak zawsze mają to w zwyczaju, gdy władza próbuje zabrać im ich prawo do bycia gospodarzem we własnym domu - co roku, w dniach poprzedzających 3 maja, na murach polskich miast zaczęły się pojawiać malowane farbą hasła „Niech żyje 3 Maja”. Wielu Polaków, szczególnie ci mieszkający w domach prywatnych, mimo kontroli ze strony milicji i kar, przetrzymywało do 3 maja, obowiązkowo wywieszone na Święto Pracy flagi państwowe.
„Święto Konstytucji 3 Maja” trwało w PRL także w zakamuflowanej formie, jako święto kościelne ku czci Najświętszej Marii Panny Królowej Polski. Komuniści starali się, aby uroczystości kościelne nie miały wymiaru patriotycznego. Jednak pomimo prób zastraszenia księży ze strony aparatu bezpieczeństwa PRL, m.in. przez wezwania ich na przesłuchania, nabożeństwa 3-majowe kończyły się często odśpiewaniem hymnu „Boże coś Polskę” lub „Roty”.
Wyraźny, choć nadal nieoficjalny, powrót Polaków do celebrowania obchodów święta „Konstytucji 3 Maja” przyniosły lata 70. wraz z powstaniem demokratycznej opozycji. Szczególnie młodzież ukochała sobie to święto, najpierw członkowie Ruchu Młodej Polski, potem studenci ze Studenckich Komitetów Solidarności w Gdańsku, Warszawie, Krakowie, składali kwiaty pod pomnikami bohaterów narodowych lub na Grobie Nieznanego Żołnierza. Zgromadzenia te kończyły się zwykle interwencją milicji i aresztowaniami. Całkowicie otwarcie obchodzono święto 3 Maja po utworzeniu Solidarności w 1981 r., patriotyczne manifestacje odbywały się we wszystkich większych miastach Polski.
W stanie wojennym w 1982 r. majowe święto miało już jednak zupełnie inny przebieg. W Warszawie, po uroczystej mszy w katedrze na Starym Mieście, tłumy demonstrantów wyszły na plac Zamkowy, niosąc biało-czerwone flagi. Manifestacja została zaatakowana przez jednostki ZOMO, które użyły armatek wodnych i gazów łzawiących. Wielu uczestników protestu zostało rannych lub aresztowano. Korespondenci zagraniczni podawali, że stolica w tym dniu przypominała oblężone miasto. Wojsko obstawiło mosty i budynki rządowe, władze wprowadziły godzinę milicyjną, a nad miastem krążyły helikoptery. Podobne demonstracje, na mniejszą skalę odbyły się w Krakowie, Gdańsku i w innych miastach. W Dzienniku Telewizyjnym manifestacje określono standardowo, jako „próby odzyskania wpływów przez siły wrogie socjalizmowi.” Demonstracje 3-majowe i „odwetowe” działania reżimu PZPR-owskiego powtarzały się w kolejnych latach.
Swobodne obchody święta „3 Maja” zostały ponownie zorganizowane dopiero w 1989 r., po obradach „Okrągłego stołu”. 6 kwietnia 1990 r. Sejm odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej przegłosował ustawę przywracającą rocznicę uchwalenia pierwszej polskiej konstytucji, jako oficjalne święto narodowe. https://www.facebook.com/ipngovpl
Na zdjęciach:
Wiec i zamieszki na warszawskiej starówce w 191 rocznicę uchwalenia “Konstytucji 3 Maja”. Autor: Konrad Mieleszko. Warszawa 3 maja 1982 r. fot. z zasobu IPN.
Manifestacja w 191 rocznicę uchwalenia “Konstytucji 3 Maja”. Autor: Konrad Mieleszko. Warszawa 3 maja 1982 r. fot. z zasobu IPN.
Demonstracja NSZZ "Solidarności" w dniu 3 maja 1982 r. Demonstranci na placu Zamkowym. Autor: nieznany. Warszawa 3 maja 1982 r. fot. z zasobu IPN.
Funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej (MO, ZOMO) przygotowują się do pacyfikacji demonstracji na placu Zamkowym. Widok z Zamku Królewskiego w kierunku Krakowskiego Przedmieścia. Na chodniku zaparkowane milicyjne pojazdy. Autor: nieznany. Warszawa 3 maja 1982 r. fot. z zasobu IPN.
Manifestanci pod archikatedrą św. Jana Chrzciciela. Autor: Grudzińska Janina, Osowski Krzysztof. Warszawa 3 maja 1983 r. fot. z zasobu IPN.
Manifestanci na placu Zamkowym. Część zgromadzonych trzyma flagi i transparenty z napisami: "I tę wojnę naród wygra »znak Solidarności Walczącej«", "Solidarność. Uwolnić internowanych". W tle kamienice przy pl. Zamkowym 1/13 (kamienica pod Pelikanem). Autor: Grudzińska Janina, Osowski Krzysztof. Warszawa 3 maja 1983 r. fot. z zasobu IPN.