Historia książki "Kamienie na szaniec"

Publikujemy artykuł p. Ewy Wójcickiej, który ukazał się na portalu Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, https://www.facebook.com/archiwumipn

„Posłuchajcie opowieści o Wojtku, Czarnym, Staśce i kilku innych cudownych ludziach oraz o niezapomnianych czasach 1943-1944 roku, o czasach bohaterstwa i grozy. Posłuchajcie opowiadania o ludziach, którzy w tych niesamowitych latach potrafili żyć pełnią życia, których czyny i rozmach wycisnęły piętno na stolicy oraz rozeszły się echem po Kraju. Którzy w życie wcielić potrafili dwa najwspanialsze ideały: Braterstwo i Służbę” – tak rozpoczyna się książka Juliusza Góreckiego, a właściwie Aleksandra Kamińskiego, harcmistrza, żołnierza Armii Krajowej, zatytułowana „Kamienie na szaniec”.

Pierwsze konspiracyjne wydanie ukazało się w sierpniu 1943 r. i opisywało wydarzenia do kwietnia tego roku oraz losy dwóch bohaterów: Wojtka i Czarnego. Rok później, w czerwcu 1944 r., Podziemny Dom Wydawniczy M. K. i Spółka wydał po raz drugi historię młodych konspiratorów, obejmującą wydarzenia do września 1943 r. Inicjały M. K. oznaczały Michała Kmitę, właśc. Jerzy Rutkowski.

W drugim wydaniu Aleksander Kamiński wprowadził jeszcze jednego bohatera – Staśkę. Na okładce wykonanej przez Stanisława Kunstettera ps. „Krzysztof” widniał symbol Polski Walczącej umieszczony na tle szarych cegieł. Dziesięć ilustracji zostało wykonanych przez Romana Hussarskiego ps. „Stanisław Tukan”. Książkę wydrukowano w Tajnych Wojskowych Zakładach Wydawniczych, określanych „warsztatami”, które były rozlokowane w różnych punktach na terenie okupowanej Warszawy, były to m.in.: „W-2” przy ul. Solec 30 a, „W-5” ul. Dantyszka 10 oraz „W-9” przy ul. Dobrej 34. Nakład książki wynosił 2000 egzemplarzy.

Wydanie z 1944 r. liczyło siedem rozdziałów, w tym kolejne dwa dopisane przez Kamińskiego. W pierwszym, który nosił tytuł „Słoneczne dni”, autor podał charakterystyki głównych bohaterów oraz sylwetki innych osób, m.in. nauczyciela od przyrody Zbigniewa Chałupczyńskiego, a także nazwiązał do zespołu „Buki” (nazwa pochodziła od częstych wypraw leśnych), do którego należeli główni bohaterowie. Ostatni rozdział, zatytułowany „Wielka gra”, opisuje akcję pod Czarnocinem (nazywaną również „Madryt”) przeprowadzoną w nocy z 5 na 6 czerwca 1943 r. przez Grupy Szturmowe, którymi dowodził ppor. Tadeusz Zawadzki.

W obu wydaniach z okresu okupacji ze względów konspiracyjnych główni bohaterowie nosili następujące pseudonimy: „Czarny” – Jan Bytnar ps. „Rudy”, „Staśka” – Tadeusz Zawadzki ps. „Zośka”. „Wojtkiem” był Maciej Aleksy Dawidowski ps. „Alek”.

Pseudonim Aleksandra Kamińskiego – Juliusz Górecki – nawiązywał do imienia jego przyjaciela zamordowanego w 1941 r. przez Niemców. Nazwisko wywodziło się od miejscowości Górki Wielkie, w których bywał autor.

Właściwą historię trzech przyjaciół poprzedza wstęp od wydawców nawiązujący do brutalnej okupacji oraz istotnej roli konspiracji w tym okresie, a zamykają słowa: „Kończy się w tym miejscu opowieść, choć walka toczy się dalej. (…) Opowieść o wspaniałych ideałach BRATERSTWA i SŁUŻBY, o ludziach, którzy potrafią pięknie umierać i PIĘKNIE ŻYĆ”.

Okładka wydania drugiego „Kamieni na szaniec”, opublikowanego przez Podziemny Dom Wydawniczy M.K. i S-ka w 1944 r. (sygn. IPN BU 0644/441 t. 1)

„Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego (strona tytułowa), wydane w 1944 r. przez Podziemny Dom Wydawniczy M.K. i S-ka pod konspiracyjnym pseudonimem Juliusz Górecki (sygn. IPN BU 0644/441 t. 1)

Słowo wstępne „od wydawców” zamieszczone w książce pt. „Kamienie na szaniec”, czerwiec 1944 r. (sygn. IPN BU 0644/441 t. 1)

Ilustracje zamieszczone w wydaniu drugim „Kamieni na szaniec”, opublikowanym przez Podziemny Dom Wydawniczy M.K. i S-ka w 1944 r., pochodząca z egzemplarza książki przechowywanego w zasobie Archiwum IPN w Warszawie (sygn. IPN BU 0644/441 t. 1)

Opracowanie: Ewa Wójcicka

Opublikowane na portalu Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej