Leon Lech Beynar

52 lata temu, 19 sierpnia 1970 r. w Warszawie zmarł Leon Lech Beynar (ur. 10 listopada 1909 w Symbirsku) znany pod pseudonimem literackim Paweł Jasienica – wybitny historyk-eseista popularyzujący dzieje Ojczyzny. Jego dziadek ojczysty był Powstańcem Styczniowym, a pradziadek macierzysty listopadowym. W latach 1928–1932 był nauczycielem historii w Grodnie; pracował też jako spiker w Polskim Radiu Wilno. Zadebiutował w 1935 książką „Zygmunt August na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa”. Przed wojną pracował w dzienniku „Słowo”, redagowanym przez Stanisława Mackiewicza. W czasie II wojny światowej oficer AK (sztab okręgu wileńskiego) brał udział w operacji Ostra Brama jako szeregowiec w stopniu oficerskim, dostał się do niewoli, wcielony do LWP zdezerterował i dołączył do V Brygady Wileńskiej – majora Łupaszki. Ranny w początkach sierpnia 1945 r. ukrywał się we wsi Jasienica u miejscowego proboszcza. Po pół roku przedostał się do Krakowa, gdzie podjął pracę w Tygodniku Powszechnym używając nazwiska Paweł Jasienica. Aresztowany w 1948 r. odzyskał wolność dzięki interwencji Bolesława Piaseckiego, wstąpił do Stowarzyszenia PAX. W 1964, w związku z zaostrzeniem cenzury, Jasienica wraz z 33 innymi polskimi intelektualistami podpisał List 34 skierowany do premiera Józefa Cyrankiewicza. Prześladowano go za sprzeciwianie się cenzurze i aktywną działalność w opozycji liberalno-demokratycznej. Od 1966 był wiceprzewodniczącym polskiego PEN Clubu. Brał udział w protestach przeciw zdjęciu z afisza Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka. Poparł otwarcie protest młodzieży akademickiej w 1968, co doprowadziło do zakazu publikacji pisarza w latach 1968–1970 i usunięcia go ze Związku Literatów Polskich. Reakcją na list otwarty do Cyrankiewicza było nasilenie inwigilacji pisarza. W połowie lat 60 donosiło na niego co najmniej trzydziestu agentów, w tym Nena Zofia Darowska (primo voto O’Bretenny), która po śmierci żony pisarza w 1965 r. „zaopiekowała się nim” do tego stopnia, że w 1969 r. zawarli ślub, co w żadnym stopniu nie przerwało jej współpracy z SB i donosów na Jasienicę. Seria Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Rzeczpospolita obojga narodów, Słowiański rodowód i inne dzieła Jasienicy wywołują często dyskusje wśród historyków, jednak stanowią podstawowy kanon lektur Polaków.

fot. Paweł Jasienica czyli Leon Lech Beynar (żródło: domena publiczna)