Powstanie WiN

2 Września 1945 w Warszawie, zostaje powołany do życia Ruchu Oporu bez Wojny i Dywersji „Wolność i Niezawisłość” – cywilno-wojskowa. konspiracyjna organizacja wywodząca się z Armii Krajowej o charakterze społeczno-obywatelskim.

W tym samym dniu, w Zatoce Tokijskiej na pokładzie pancernika USS Missouri przedstawiciele Japonii podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji. Oznaczało to faktyczny koniec II Wojny Światowej...

Trzon WiN stanowiły pozostałości rozwiązanej w dn. 6 sierpnia 1945 Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. WiN przejęło jej strukturę organizacyjną, kadry, majątek, a także częściowo oddziały leśne. Dowódcy obszarów DSZ zostali prezesami obszarów WiN. Organizacja początkowo chciała drogą walki politycznej nie dopuścić do zwycięstwa wyborczego komunistów po II wojnie światowej. Członkowie WiN dopuszczali także możliwość zbrojnej obrony. Mimo deklarowanego cywilnego charakteru organizacja posiadała silne oddziały zbrojne zwłaszcza w obszarze centralnym w okręgach białostockim, lubelskim i warszawskim.

WiN domagała się, by Armia Czerwona i NKWD opuściły obszar Polski. Organizacja odrzucała kształt granicy wschodniej ustalony w Jałcie. Sprzeciwiano się także prześladowaniom politycznym i czynionej przez sowietów dewastacji kraju. Członkowie WiN chcieli stworzyć wspólną armię, uniezależnić się politycznie od Związku Sowieckiego, uspołecznić duże przedsiębiorstwa i zakłady pracy. W hasłach organizacji pojawiały się też postulaty powszechnej edukacji i reformy rolnej – mimo to organizacja w referendum 1946 wzywała do odrzucenia reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu. Jesienią 1946 w kierownictwie organizacji ostatecznie zwyciężyła teza o zbliżaniu się III wojny światowej i konieczności przygotowania się do niej. W związku z tym w styczniu 1947 kierownictwo WiN wezwało PSL do bojkotu wyborów do Sejmu Ustawodawczego.

Zrzeszenie od początku stanowiło dla władz komunistycznych przeszkodę w realizacji planów politycznych ZSRR wobec Polski. To WiN poinformowała Radę Bezpieczeństwa ONZ o fałszerstwach wyborczych, popełnionych podczas referendum ludowego. Urząd Bezpieczeństwa i NKWD nieustannie próbowało rozbić organizację. Między innymi dlatego WiN, której wielu przywódców liczyło na rychły wybuch III wojny światowej, utrzymywała oddziały zbrojne (kilka tysięcy żołnierzy), szczególnie na Lubelszczyźnie i Mazowszu. Organizacji nie udało się odeprzeć działań służb bezpieczeństwa.

W 1945 aresztowano m.in. pierwszego prezesa WiN, płk. Jana Rzepeckiego, i wszystkich dowódców obszarów, zaś w październiku 1946 schwytano jego następcę, płk. Franciszka Niepokólczyckiego. 5 stycznia 1947 r. aresztowano Prezesa III ZG WiN ppłk. Wincentego Kwiecińskiego a 28 listopada 1947 został zatrzymany Prezes IV, ostatniego, ZG WiN, ppłk Łukasz Ciepliński.

Od wiosny 1948 organizacja znajdowała się pod kontrolą zorganizowanej przez UBP przy pomocy przewerbowanych oficerów WiN i AK – oraz w większości nieświadomych mistyfikacji – szeregowych członków organizacji, tzw. V Komendy WiN, kryptonim „Muzeum”, na czele której stanął niezidentyfikowany oficer AK o pseudonimie „Kos” – powołano także sztaby obszaru centralnego kryptonim „Zamek” i okręgu białostockiego WiN kryptonim „Bursa”. MBP podjęło „grę wywiadowczą” z wywiadami państw zachodnich – amerykańskim i brytyjskim – przyjmowano przesyłanych z Zachodu drogą lotniczą i morską agentów, dolary, warte 5 mln dolarów sztaby złota, nowoczesny sprzęt łączności (w tym 17 radiostacji), wysyłając w zamian fałszywe informacje oraz (nieświadomych na ogół rzeczywistego charakteru V komendy) emisariuszy i kurierów, a także ludzi na przeszkolenie wywiadowcze i dywersyjne.

Wobec planów CIA przysłania do Polski oficerów amerykańskich na inspekcję WiN oraz przygotowywania masowych zrzutów ludzi i sprzętu, w grudniu 1952 MBP zdecydowało się na przerwanie gry. W grudniu 1952 prasa doniosła o dobrowolnym zgłoszeniu się do władz Zarządu Głównego Zrzeszenia, publikując tzw. „Oświadczenie Kosa i Wiktora”. Jednocześnie podano, że ujawniający się przywódcy organizacji przekazali aparatowi bezpieczeństwa będące w ich posiadaniu dolary i obszerne archiwum WiN.