Skromne są także znaleziska pochodzące z jamy grobowej oznaczonej litera V, w której ukryto szczątki czterech żołnierzy Wileńskiego Ośrodka Mobilizacyjnego AK, a wśród nich dowódcę V Brygady Wileńskiej, mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę” kilkanaście guzików, fragmenty obuwia, połamany grzebień, Nie można precyzyjnie określić, czyją były własnością - w zbiorowym dole przedmioty mogły ulegać przemieszczeniom.
W środkowej gablocie na drugim poziomie umieszczono szczególne przedmioty: medaliki i krzyżyki. Jest ich niewiele, nie maja łańcuszków (z jednym wyjątkiem), co świadczy o tym, ze były przez swych właścicieli ukrywane, być może zaszyte w odzieży Wystawa jest skonstruowana tak, by nie rozdzielać przedmiot6w wy- dobytych z jednej jamy, tzn. gablota odpowiada całości znaleziska wydobytego z jednego miejsca, jednak przedmioty o charakterze sakralnym zostały pokazane w innym kontekście, Znalazły się w jednej gablocie, ustawionej w centralnym punkcie I pietra Pawilonu X, przed kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. W kościołach w Polsce istnieje do dziś zwyczaj umieszczania przy obrazach Matki Boskiej darów wotywnych - różańców, biżuterii, krzyżyków etc. Ta gablota ma nawiązywać do tego obyczaju. Przedmioty, które towarzyszyły skazańcom w chwili śmierci, są świadkami zbrodni, ale i świadectwem wiary. W tej gablocie znajduje się także jedyny przedmiot, który nie pochodzi z Kwatery Ł. To ryngraf Bohdana Olszewskiego, żołnierza NSZ, powieszonego 18 maja 1946 r., z wyrytym jego imieniem i nazwiskiem oraz słowami ,,Eviva NSZ. Hic transit gloria mundi". Został odnaleziony przez zespół badaczy z Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN na warszawskim cmentarzu na Bródnie, na którym dokonywano tajnych pochówków więźniów straconych w praskim więzieniu przy ul. Namysłowskiej, tzw. Toledo.
Jeden z medalików w trakcie zabiegów konserwatorskich ujawnił na rewersie wydrapane jakimś cienkim przedmiotem trzy imiona: Wacek, Halina, Amelia. Należał do zamordowanego w 1949 r. w więzieniu na Mokotowie Wacława Walickiego i wraz z nim spoczął w nieoznaczonej jamie grobowej na Kwaterze Ł. Halina to imię aresztowanej wraz z nim żony; Amelia - urodzonej w więzieniu córki. Po siedemdziesięciu latach córka zobaczyła przedmiot, o którego istnieniu nie wiedziała, a który był nie tylko pamiątka po ojcu, ale i listem od człowieka, który jej nigdy nie widział,
W archiwach IPN zachowała się dokumentacja uzupełniająca obraz dramatu rodziny Walickich - prośby o ułaskawienie Haliny Walickiej, rokrocznie pisane przez jej matkę, Filomenę Rytel. Na tych petycjach najczęściej figurują odręczne dopiski: „bez biegu”, „pozostawić bez biegu”. Dopiero w kwietniu 1957r. Najwyższy Sąd Wojskowy dochodzi do wniosku, iż: brak jest dowodów w sprawie uzasadniających skazanie Rytel Haliny... Ogólnikowe stwierdzenia, że skazana pełniła funkcję łączniczki siatki szpiegowskiej ... nie mogą stanowić podstawy do ... skazania". Halina Walicka spędziła w więzieniu osiem lat.
Ostatnią część wystawy stanowi opowieść o działaniach poszukiwawczych, jakie były prowadzone w Kwaterze Ł w latach 2012-2017 przez zespół IPN kierowany przez prof. Krzysztofa Szwagrzyka. W formie reportażu zaprezentowane są kolejne etapy prac. W celach - odsunięte od bezpośredniego oglądu widza - ukazane są jamy grobowe, w których archeolodzy odsłaniali wrzucane bezładnie, często do zbiorowych dolów, poprzerastane korzeniami ludzkie szczątki.
Osobne miejsce poświecono odkryciu jamy grobowej Zaporczyków: Dół, w którym znaleźliśmy szczątki pana majora Hieronima Dekutowskiego „Zapory” początkowo nie był dla nas niczym szczególnym. Pracowaliśmy tam pełne trzy dni. A działo się tak dlatego, że ktoś starał się doprowadzić do tego, że na bardzo wąskiej przestrzeni zostanie wciśniętych ośmiu mężczyzn. I dopiero ostatniego dnia doszliśmy do ostatnich szczątków. Dzisiaj już wiemy, że były to szczątki pana majora Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. Oprawcy rzucili go najgłębiej, twarzą do ziemi. Miał zgiętą rękę, zgiętą nogę, a więc wrzucili go do tego miejsca, a na nim układali szczątki jego najbliższych współpracowników. Prof. Krzysztof Szwagrzyk, wypowiedz z filmu ,,Zapora", rez. K. Starczewski.
Gdy wyprowadzano z Powązek szczątki odnalezionych po zakończeniu prac w 2012 r. nikt jeszcze nie wiedział, że na czele konduktu pogrzebowego niesiono trumnę ze szczątkami ,,Zapory".
W jednej z cel w ostatniej części ekspozycji eksponowane są fragmenty tkaniny - jedyne przedmioty, jakie zachowały się w dole, w którym spoczywały szczątki wyższych dowódców marynarki wojennej, zamordowanych w grudniu 1952 r. - Stanisława Mieszkowskiego, Zbigniewa Przybyszewskiego i Jerzego Staniewicza. Skromna zawartość gabloty kontrastuje ze zdjęciem z uroczystego pogrzebu komandorów, który miał miejsce w grudniu 2017 roku, sześćdziesiąt pięć lat po ich śmierci. Życzenie ,,ludzkiego pochowania", wyrażone przez wdowę po komandorze, wreszcie zostało spełnione: Proszę o zezwolenie na ekshumacje zwłok celem ludzkiego pochowania. Zwracałam się już w tej sprawie do Generała Prokuratora oraz Naczelnego Prokuratora Wojskowego, od których otrzymałam odpowiedzi odmowne, motywowane nieznajomością miejsca pochowania mojego męża... Anna Mieszkowska, wdowa po kmdr. Stanisławie Mieszkowskim.
Swoistym podsumowaniem zarówno wystawy, jak i prac są cyfry: prowadzone w pięciu etapach, trwające w sumie 153 dni prace poszukiwawcze pozwoliły odnaleźć szczątki około 300 osób. Większość spośród odnalezionych stanowią zamordowani w więzieniu przy Rakowieckiej więźniowie polityczni. W pracach uczestniczył zespół około 50 specjalist6w z różnych dziedzin, wspierany przez wolontariuszy. Przesiano ponad 1000 ton ziemi, by mieć pewność, że nie pozostawiono na Łączce żadnych szczątków ludzkich, by każdy miał szansę, na ludzki pochówek.
Słuchaj, im się nie wierzy
Z ks. Janem Sikorskim, duszpasterzem internowanych
rozmawia Jarosław Wróblewsk
Ludzie byli otumanieni, a prymas wiedział, o co chodzi. Był przedmurzem chrześcijaństwa. Inni kardynałowie w państwach komunistycznych byli prześladowani, ale żaden z nich nie miał takiej pozycji, jak kardynał Wyszyński. On był niezachwiany, stabilny jak taki kołek stojący w rzece, którego nie przewraca napór wody. Był takim jedynym przyczółkiem zachodniej kultury w państwie komunistycznym. Kiedy ksiądz po raz pierwszy usłyszał o Stefanie Wyszyńskim? Pierwszy raz to nazwisko usłyszałem przy okazji pogrzebu kardynała Hlonda. Wtedy byłem uczniem liceum i nasz ksiądz prefekt powiedział nam, że biskupem Warszawy został biskup lubelski, ks. Stefan Wyszyński. Mówił nam jednak o tym bez entuzjazmu, akcentując, że Wyszyński jest słaby i chory na płuca – do tego stopnia, że nawet święcenia kapłańskie miał przez to trochę później. To był chyba jego profesor. Nawet byłem tym zdziwiony, że to była taka opinia bez entuzjazmu. Później skończyłem szkołę i poszedłem w roku 1952 do seminarium. Tam dopiero zobaczyłem nowego prymasa
Piotr Bączek
Etos
pokolenia Niepodległej
Wspominając Żołnierzy Niezłomnych, należy przytaczać równieżzachowane opinie, osobiste notatki, wspomnienia. Dzięki nim możnazrekonstruować nie tylko ówczesną sytuację, chronologię wydarzeń, przebieg walk, ale także odtworzyć motywacje, wybory życiowe, wartości, jakimi kierowali się w życiu. Te szczątkowe dokumenty więcej mówią o charakterze tego pokolenia, niż niejedna praca naukowa.
Jeśli walczymy i ponosimy ofiary, to dlatego, że chcemy właśnie żyć, ale żyć jako ludzie wolni, w wolnej Ojczyźnie.
kapitan Zdzisław Bronński „Uskok”
Amnestia to jest dla złodziei, a my to jesteśmy Wojsko Polskie!
major Hieronim Dekutowski „Zapora”
Toczymy poważniejszą walkę niż na pistolety
Fragmenty wywiadu z Kornelem Morawieckim, który ukazał się w naszym biuletynie "Rakowiecka 37" nr. 8
Buntownik
Z buntowniczego narodu pochodzimy wszyscy. To, że pokolenia się buntowały jest wpisane w polski scenariusz. Trudno się nie buntować, zwłaszcza gdy można rozpoznać takie zło, jakim był komunizm. Młodzież jest w ogóle na bunt wyczulona - chce lepszego świata i dlatego się buntuje. Pewne elementy buntu zaszczepiła mi Warszawa, bo to było miasto zniszczone strasznie, miasto z pamięcią Powstania Warszawskiego, miasto z pamięcią o zagładzie getta i okrucieństwie Niemców, którzy tu się wyzywali na tej ludności, kt6rzy mordowali Polaków i Żydów Trudno było wzrastając w klimacie nie mieć poczucia konieczności potrzeby działania na rzecz lepszego świata – i to był ten zasadniczy bunt.
W górach jesteśmy wolni
Andrzej i Joanna Gwiazdowie
Fragmenty wywiadu Kornela Morawieckiego, który ukazał się w naszym biuletynie "Rakowiecka 37" nr. 11
– Przegrałem ze Stalinem, przegrałem z Bierutem, przegrałem z Jaruzelskim, przegrałem z Wałęsą, ale nie zamieniłbym się na miejsca z tymi, którzy wygrali – podsumowuje swoje życie Andrzej Gwiazda, który skończył w tym roku 85 lat. Wspólnie z żoną Joanną barwnie wspominają swoje życie i razem spędzony czas.
Rok 1956 – w wojsku
Ze studiów wywalili mnie zimą, a na wiosnę 1955 roku, mimo opinii komisji lekarskiej, że byłem prawie ślepy, poszedłem do wojska, do Brodnicy, do samodzielnego pułku artylerii przeciwlotniczej. W 1956 roku, od wiosny do jesieni byliśmy na poligonie – i dopiero po powrocie z mozołem dowiadywaliśmy się, że coś się dzieje w polityce. Byłem radiowcem, mieliśmy łączność z całą Polską. W kilkunastu jednostkach udało mi się znaleźć w centralach telefonicznych „swoich ludzi” – i szła wymiana informacji. Gadałem też z rosyjskimi żołnierzami, bo mówiłemjak rodowity Rosjanin. Groziła nam interwencja.
13 grudnia stan wojenny.
Film powstał z nagrania na spotkaniu w Augustowie. Wypowiadają się opozycjoniści niepodległościowe wspominając stan wojenny i zachowanie służb w stosunku do nich po aresztowaniach.
Udział wzięli:
Jan Gaca
Stanisław Sakwa
Aniela Bobrowska-Woźnica
Tadeusz Dudkiewicz